Kar gütmek ne demek ?

Kar Gütmek Ne Demek? Siyaset Biliminde Gücün, Çıkarın ve İdeolojinin Anatomisi

Bir siyaset bilimci olarak hep şunu düşünürüm: Toplumsal düzenin arkasında saf bir idealizm mi vardır, yoksa sistemin görünmeyen dişlileri hep bir “kâr güdüsüyle” mi döner? “Kar gütmek ne demek?” sorusu, yüzeyde ekonomik bir deyim gibi görünür; ancak derinlemesine bakıldığında siyaset biliminin en kritik kavramlarından biri olan çıkar, iktidar ve meşruiyet arasındaki ilişkiyi gözler önüne serer. Çünkü kâr gütmek, yalnızca ekonomik kazanç arayışı değil, aynı zamanda güç ilişkilerinin psikolojik ve kurumsal biçimidir.

Bu yazıda, “kar gütmek” olgusunu siyaset biliminin dört ana ekseninde — iktidar, kurumlar, ideoloji ve vatandaşlık — ele alacağız. Çünkü modern dünyada artık hiçbir şey yalnızca parayla ölçülmüyor; çıkar, iktidarın dili haline geldi.

İktidarın Ekonomik Yüzü: Kâr Gütmek Bir Yönetim Biçimi mi?

Siyaset bilimi açısından iktidar, yalnızca yönetme hakkı değil, kaynakları yönlendirme gücüdür. Devletin, partilerin veya liderlerin karar alma süreçlerine baktığımızda, “kâr gütmek” olgusunun çoğu zaman ekonomik değil, politik çıkarların optimizasyonu anlamına geldiğini görürüz.

Bir iktidar, toplumun refahını artırmak yerine kendi varlığını sürdürmeye odaklandığında, “kâr gütme” mantığı kurumsallaşır. Bu, ekonomi politikten çok, iktidarın psikolojisidir. Çünkü her iktidar, tıpkı bir şirket gibi, “kar”ı meşruiyetle ölçer: Otoritesini koruduğu sürece kendini başarılı sayar.

Burada şu soruyu sormak gerekir: Bir devlet vatandaşının mutluluğunu değil, sadece kendi sürekliliğini gütmeye başladığında hâlâ “kamu gücü” müdür, yoksa “kurumsal bir çıkar örgütü” mü?

Kurumlar: Kârın Görünmeyen Aracıları

Siyasal kurumlar, sistemin görünürdeki düzenini sağlar; ancak içeride işler farklı yürür. Her kurum, ister bürokratik ister ekonomik olsun, kendi varlığını koruma refleksiyle hareket eder. Bu refleks, zamanla kâr gütme bilincine dönüşür.

Örneğin, bir kamu kurumu vatandaşın çıkarını gözetmek yerine bütçe ve nüfuz alanını genişletmeye odaklanıyorsa, bu da bir tür “kurumsal kâr güdüsü”dür. Tıpkı piyasalarda olduğu gibi, rekabet, hiyerarşi ve kazanç burada da belirleyicidir.

Siyaset bilimi literatüründe bu duruma “bürokratik çıkar maksimizasyonu” denir. Bu noktada kurumlar artık toplumun değil, kendi sürdürülebilirliğinin hizmetindedir.

O halde sormak gerekir: Kamu yararı mı, kurumun kârı mı? İkisi her zaman aynı anda var olabilir mi, yoksa biri diğerini kaçınılmaz olarak bastırır mı?

İdeoloji: Kârı Meşrulaştırmanın Sanatı

İdeolojiler, kâr gütmenin görünür yüzünü yumuşatır. Kapitalizm “verimlilik”, sosyalizm “emeğin hakkı”, milliyetçilik “ulusal çıkar”, liberalizm ise “bireysel özgürlük” adı altında kârı meşrulaştırır. Her ideoloji, kendi “kâr” tanımını yaratır — kimisi para üzerinden, kimisi kimlik veya güç üzerinden.

Bu açıdan bakıldığında, kâr gütmek yalnızca ekonomik bir eylem değil, aynı zamanda ideolojik bir performanstır. Toplumlar, hangi kâr biçimini yücelttiklerine göre kimlik kazanır.

Bir siyaset bilimci için asıl soru şudur: İdeolojiler mi kârı yönlendirir, yoksa kâr mı ideolojiyi yaratır? Çünkü tarihe baktığımızda, her ideolojik sistem sonunda kendi çıkar grubunu üretmiştir — bu da kâr gütmenin doğasında gizli bir paradoks olduğunu gösterir.

Vatandaşlık: Kârın Ahlaki Boyutu

Vatandaşlık, modern demokrasilerin temelidir; ancak vatandaşın karar alma sürecine katılımı, sistemin kâr mantığıyla sınırlandığında etik bir sorun ortaya çıkar. Günümüz siyasetinde oy, fikir ya da kimlik bile bir “pazar unsuru” haline gelmiştir. Seçmen davranışı, tıpkı bir tüketici tercihi gibi analiz edilir.

Bu noktada “kâr gütmek”, yalnızca elitlerin değil, sıradan vatandaşın da bilinçaltında işler. Herkes, bir şekilde kendi çıkarını korumaya çalışır. Fakat toplumun bütününde bu çıkar arayışı, ortak yarar fikrini aşındırır.

Kârın egemen olduğu bir dünyada, vatandaşlık bir sorumluluk olmaktan çıkar, bir yatırım aracına dönüşür.

Peki o zaman demokrasinin temeli olan “katılım”, gerçekten özgür iradenin sonucu mudur, yoksa çıkarın mantıksal uzantısı mı?

Cinsiyet Perspektifi: Stratejik Güç ve Katılımcı Duyarlılık

Siyasal analizlerde erkeklerin stratejik güç, kadınların ise demokratik etkileşim odaklı eğilimler sergilediği sıkça vurgulanır. Erkek egemen siyaset, kârı güçle özdeşleştirir: kontrol, rekabet, kazanım. Buna karşılık kadın merkezli bakış açısı, paylaşımcı, katılımcı ve toplumsal fayda odaklıdır.

Gerçek siyasal denge, bu iki bakışın kesişim noktasında kurulur. Çünkü bir toplum, yalnızca stratejik zekâyla değil, duygusal zekâyla da yönetilmelidir. Kârın etikle dengelendiği yer tam da burasıdır: güç ile empati, çıkar ile vicdan arasında.

Belki de asıl reform, bu iki enerjinin birlikte karar aldığı sistemler inşa etmektir.

Sonuç: Kâr mı Gütmeliyiz, Değer mi?

“Kar gütmek ne demek?” sorusu, siyaset biliminin kalbinde yankılanan bir sorudur. Çünkü her güç odağı, bir noktada kendi çıkarını toplumunkinden ayırmaya başlar.

Asıl mesele, kârı yok etmek değil, onu etik bir dengeye oturtabilmektir. Bir devlet, bir kurum, hatta bir birey bile, kendi çıkarını korurken başkalarının hakkını gözetebiliyorsa, o zaman kâr gütmek yıkıcı değil, yapıcı bir eyleme dönüşür.

O halde son soru şu olmalı: Gücü büyütmek için mi kâr güdüyoruz, yoksa toplumsal refahı artırmak için mi?

Belki de demokrasinin geleceği, bu soruya vereceğimiz dürüst cevapta gizlidir.