“Güngörmüş” ayrı mı, bitişik mi? Yazımın tarihçesi, kuralı ve güncel tartışmalar
Güngörmüş sıfatı, Türkçede “hayat tecrübesi edinmiş, görüp geçirmiş” anlamıyla yaygın kullanılır. Peki bu kelime ayrı mı yoksa bitişik mi yazılır? Yazım, yalnızca bir imlâ tercihi değil; dilin kalıplaşma süreçleriyle, sıfat-fiil eklerinin işleyişiyle ve sözlü- yazılı kültürün etkileşimiyle doğrudan ilgilidir.
Doğru yazım: Bitişik
TDK Yazım Kılavuzu, -mış/-miş gibi sıfat-fiil ekleriyle kurulan ve anlamca kalıplaşmış birleşik sözcüklerin bitişik yazılacağını açıkça belirtir; örnek dizin içinde “güngörmüş” de sayılır. Bu nedenle doğru yazım güngörmüştür, “gün görmüş” biçimi güncel yazım kılavuzlarının ölçütüne uymaz. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
“Gün görmek”ten “güngörmüş”e: Kalıplaşmanın kısa tarihi
Kelimenin kökünde yer alan “gün görmek” deyimi, klasik sözlüklerde “bolluk ve esenlik içinde günler geçirmek” anlamıyla yer alır. Deyim zamanla sıfat-fiil ekinin (-miş) etkisiyle kalıcı bir nitelik bildiren sıfata dönüşmüş ve birleşik yazımda sabitlenmiştir. Deyimin anlamı bugün de “iyi/kötü pek çok şey yaşamak, deneyim kazanmak” çağrışımlarıyla kullanımdadır. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Neden bitişik? Kuralın dilbilgisel dayanağı
Türkçede fiil köklerinden türeyen ve sıfat görevinde kullanılan biçimler sıfat-fiil olarak adlandırılır. Bu eklerle kurulan ve yeni, bağımsız bir kavram hâline gelmiş birleşik kelimeler kılavuza göre bitişik yazılır. -mış/-miş ekiyle kalıplaşan örnekler arasında çokbilmiş, kadirbilmez gibi sözcükler anıldığı gibi güngörmüş de aynı mantığa bağlıdır. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
“Gün görmüş” neden karşımıza çıkıyor?
Günlük kullanımda, deyimin özgün biçimi hatırlanarak “gün görmüş” yazımıyla da karşılaşılır. Ancak bu, deyimsel bir kelime grubunun yazımıdır; söz konusu grup, kalıplaşıp tek bir sıfat hâline geldiğinde bitişik yazıma geçer. Dolayısıyla niteleme amacıyla kullanılan sıfat şeklinde tercih güngörmüş olmalıdır. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Akademik arka plan: Sözlükselleşme (lexicalization) ve yazıma etkisi
Türkçede kalıplaşma/sözlükselleşme, sözcük gruplarının zamanla tek bir sözlük birimine dönüşmesi olgusudur. Bu süreç yalnızca Türkiye Türkçesinde değil, Türk lehçeleri genelinde gözlenir; birleşik kelime ve deyimlerin sözlük birimi hâline gelmesini tartışan çalışmalar, yazımın da bu dönüşüme uyumlanması gerektiğini vurgular. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Yazım tartışmalarında temel ilke şudur: “Anlamca bütünleşip yeni bir kavram karşılayan birim, birleşik yazılır.” Dilbilgisel açıdan -mış/-miş gibi sıfat-fiil ekleri, geçici hâlden çok edinilmiş nitelik bildirir; bu nitelik kalıcı bir sıfata dönüşmüşse bitişik yazım yerleşir. Güngörmüş, bu kuramsal çerçevenin ders kitaplarına geçmiş tipik örneklerindendir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Güncel kullanım ve SEO odaklı öneriler
Arama davranışlarında hem “güngörmüş ayrı mı” hem de “gün görmüş nasıl yazılır” sorguları görünür. İçerik üretirken başlık ve alt başlıklarda şu anahtar odaklara yer vermek erişilebilirliği artırır: güngörmüş nasıl yazılır, güngörmüş bitişik mi, gün görmüş deyimi. Ancak metnin içinde standart yazımı (güngörmüş) tutarlı kullanmak gerekir. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Sonuç
Doğru yazım “güngörmüş”tür. Bu tercih, TDK’nın -mış/-miş ekli kalıplaşmış sıfat-fiiller için koyduğu bitişik yazım kuralına dayanır ve deyim kökenli ifadenin sözlükselleşerek tek bir sıfata dönüşmesini yansıtır. “Gün görmüş” ise deyimsel grubun yazımıdır; niteleme sıfatı olarak kullanıldığında birleşik yazım esastır. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Kaynaklar
- TDK, Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler (örnekler arasında “güngörmüş”). :contentReference[oaicite:8]{index=8}
- TDK, Yazım ilkeleri ve birleşik kelime mantığı (genel kural özeti). :contentReference[oaicite:9]{index=9}
- “Gün görmek” deyiminin anlamı ve kullanım örnekleri. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
- Kalıplaşma/sözlükselleşme üzerine akademik tartışmalar (karşılaştırmalı lehçe çalışmaları). :contentReference[oaicite:11]{index=11}
- Kamuya açık yazım bilgilendirmelerinde yaygın sorgu örnekleri (“güngörmüş ayrı mı?”). :contentReference[oaicite:12]{index=12}
::contentReference[oaicite:13]{index=13}